ΧΡΗΣΗ ΜΕΤΟΧΗΣ
Η μετοχή του ενεστώτα εκφράζει πράξη σύγχρονη με αυτή του ρήματος:
- pugnans cadit πέφτει πολεμώντας (ενώ πολεμάει)
- pugnans cecidit έπεσε πολεμώντας (ενώ πολεμούσε)
- pugnans cadet θα πέσει πολεμώντας (ενώ θα πολεμάει)
Η μετοχή του μέλλοντα εκφράζει πράξη μεταγενέστερη από αυτή του ρήματος:
- moriturus tremit τρέμει καθώς (επειδή) πρόκειται να πεθάνει
- moriturus tremuit έτρεμε καθώς (επειδή) επρόκειτο να πεθάνει moriturus tremet θα τρέμει καθώς (επειδή) θα πρόκειται ναπεθάνει.
Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου εκφράζει πράξη προγενέστερη από αυτή του ρήματος:
- vulneratus cadit πέφτει αφού πληγώθηκε (έχοντας πληγωθεί)
- vulneratus cecidit έπεσε αφού πληγώθηκε (έχοντας πληγωθεί)
- vulneratus cadet θα πέσει αφού πληγωθεί (έχοντας πληγωθεί)
Η μετοχή συμφωνεί με το υποκείμενο της στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση· το υποκείμενο της συνημμένης μετοχής είναι το ίδιο με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της πρότασης στην οποία ευρίσκεται. Π.χ. Claudius exclusus prorepserat· miles adgnovit eum latentem.
Η επιθετική μετοχή ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση, π.χ,vela praetenta (= quae praetenta erant) foribus = παραπέτασμα που κρεμόταν μπροστά στην πόρτα (πρβ. άνήρ καλώς πεπαιδευμένος).
Πολύ συνηθισμένη είναι η επιρρηματική χρήση της μετοχής (χρονική, αιτιολογική, εναντιωματική, υποθετική). Πολύ περιορισμένη είναι η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής· εξαρτάται από ρήματα αισθήσεως (ακούω, βλέπω) κ.ά. Π.χ. eum latentem vidit τον είδε να κρύβεται (πρβ. ήκουσα αυτού διαλεγομένου).
Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου σχηματίζεται από το θέμα του σουπίνου και έχει τη μορφή δευτερόκλιτου επιθέτου amatum.: amatus -a -um· deletum: deletus -a -um- lectum : lectus -a -um· auditum : auditus -a -um. Έχει παθητική σημασία (με κυριότερη εξαίρεση την παθητική μετοχή των αποθετικών ρημάτων που έχει ενεργητική σημασία) [Ιστορικά αντιστοιχεί στα ρηματικά επίθετα σε -τος της ελληνικής (πρβ. θετός = τεθειμένος· άπρακτος, άστράτευτος κτλ.)]. Μεταφράζουμε: pudore adducti σπρωγμένοι από ντροπή
Απόλυτη αφαιρετική
Όταν το υποκείμενο της μετοχής δεν έχει καμιά σχέση με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος, τότε η μετοχή και το υποκείμενο της τίθενται σε πτώση αφαιρετική, που ονομάζεται απόλυτη αφαιρετική (πρβ. την απόλυτη γενική της ελληνικής: καταστάσης ἐκκλησίας ἐς ἀντιλογίαν ἦλθον). Η μετοχή διατηρεί και στην περίπτωση αυτή την επιρρηματική της χρήση (χρονική, αιτιολογική κτλ.)
- Tarquinio Superbo regnante Pythagoras in Italiam venit Ο Πυθαγόρας ήλθε στην Ιταλία ενώ βασίλευε ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος (Tarquinio = υποκ. της μτχ., Pythagoras = υποκ. του ρημ.).
- Romani urbe capta (ενν. a Gallis) arcem tamen retinuerunt Οι Ρωμαίοι κράτησαν την ακρόπολη, αν και η πόλη είχε καταληφθεί από τους Γαλάτες.
Στα λατινικά η χρήση της απόλυτης μετοχής είναι πολύ πιο συχνή από ό,τι στα αρχαία ελληνικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν. Για να μεταφράσουμε π.χ. την αρχαιοελληνική πρόταση: ταῦτ' εἰπὼν ἀπῆλθε, πρέπει να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική χρησιμοποιώντας τη μετοχή του παθητικού παρακειμένου σε απόλυτη αφαιρετική: His rebus dictis discessit = αφού αυτά τα πράγματα είχαν ειπωθεί από αυτόν, αναχώρησε — αφού είπε αυτά τα πράγματα, αναχώρησε.
Εντελώς ιδιόμορφη είναι η απόλυτη αφαιρετική που αποτελείται από ένα «υποκείμενο» και ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο:
- Cicerone puero hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν παιδί
- Cicerone consule hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν ύπατος
- Cicerone vivo hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν ζωντανός
Συμπληρωματικές (στο βιβλίο) παρατηρήσεις
Α)Γνήσια ή κανονική:
Αντιστοιχεί με τη γενική απόλυτη της αρχαίας ελληνικής. Το υποκείμενο της μετοχής δεν έχει καμιά σχέση με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος. Η μετοχή διατηρεί την επιρρηματική της χρήση (χρονική, αιτιολογική... ).
- Tarquinio Superbo regnante Pythagoras in Italiam venit.
- Romani urbe capta (a Gallis) arcem tamen retinuerunt.
- Paetus... occiso Scriboniano... trahebatur. (Lectio 23)
Β)Κι όταν ακόμα το υποκείμενο της πράξεως που φανερώνει η μετοχή λογικώς είναι το ίδιο το υποκείμενο του ρήματος της προτάσεως (πβ. συνημμένη μετοχή αορίστου ή παρακειμένου στην αρχαία ελληνική), η λατινική χρησιμοποιεί ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη. Τούτο συμβαίνει διότι η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν (εξαίρεση η μετοχή παρακειμένου των αποθετικών-μεταβατικών-ρημάτων).
- Ταῦτα εἰπὼν ἀπῆλθε· his rebus dictis discessit ή his dictis abiit. Αλλά: haec locutus abiit
- Galli deletis legionibus (a Gallis) everterunt. (Lectio 21)
- Aemilius expulso fratre (a Aemilio) regnavit.
Γ)Εντελώς ιδιόμορφη (ατελής ή νόθη) είναι η απόλυτη αφαιρετική στη λατινική που αποτελείται από ένα όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και από κατηγορηματικό προσδιορισμό σ’ αυτό, χωρίς καμία μετοχή. Το ουσιαστικό φανερώνει κάποιο αξίωμα, ιδιαίτερη σχέση ή ενέργεια ή ηλικία:consul, praetor, arbiter, auctor, dux, praeceptor, socius, testis, puer, adulescentulus, senex κ.τ.ό. Το επίθετο φανερώνει μια ιδιαίτερη διάθεση ή κατάσταση: adversus, conscius, nescius, incertus, invitus, salvus, superstes, vivus κ.τ.ό. Αυτή η αφαιρετική απόλυτη φανερώνει το πότε ή υπό ποιες συνθήκες γίνεται κάτι.
- Augustus natus est Cicerone et Antonio consulibus.
- Patre vivo haec domus aedificata est.
- Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulibus (Lectio 19)
- Cicerone puero hoc accidit.
Δεν μπορούμε να λέμε ότι σε φράσεις όπως οι παραπάνω εννοείται η αφαιρετική της μετοχής ενεστώτα του sum που δεν υπάρχει, γιατί ό,τι λείπει σε μια γλώσσα δεν είναι δυνατό να το σκέπτονται εκείνοι που τη μιλούν...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου